Demans, genel olarak insan beyninde bulunan birtakım hücrelerin çalışmaması durumunda işlevsiz kalma hali olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca bu işlevsizlik durumunda bireylerde gündelik yaşamlarına dair her türlü ihtiyaçlarından ve günlük aktivitelerden yararlanamama gibi olumsuz durumlar ortaya çıkmaktadır. Birey için gerekli olan tüm bilişsel yetenekler devre dışı kalmakta ve düşünme ve muhakeme yetenekleri işlevsiz kalmaktadır. Dolayısıyla bireylerin gündelik yaşamını tamamen olumsuz etkileyen demansın birçok hastalığa kapı açtığını söyleyebiliriz. Özellikle Alzheimer hastalığının inme ve ruminatif (aşırı, tekrarlayan) düşünme biçimine yol açması, bireylerin yaşamlarını tamamen bakıma muhtaç bir biçimde geçirmesine sebep olmaktadır. Öte yandan Dünya Sağlık Örgütü, bireylerde işlevsel olarak gündelik ihtiyaçlarını karşılayamama durumuna neden olan demansı, insan beynini etkileyen bir sorun olarak açıklamaktadır. (WHO, 2020)

Demans, daha çok yaşlılarda ortaya çıkan ve yaşlılık döneminin ciddi anlamda zor geçmesine sebep olan bir rahatsızlıktır. Genel olarak 65 yaş üstünde görülen bir rahatsızlık durumu olarak bilinmektedir. Hem ruhsal hem de fiziksel anlamda yaşlıları bakıma muhtaç bir hale getirmekte ve uzun yıllar sağlık masraflarının artmasına neden olmaktadır. Bu nedenle demans oluşumunda erken tanı ve tedavi oldukça önemlidir. Öte yandan demans, “primer” (geri dönüşsüz) ve “sekonder” (geri dönüşümlü) olmak üzere iki farklı kategoride sınıflandırılmaktadır. Primer, daha çok demans durumunda bilişsel işlevlerin (bellek, dikkat vb.) bulunduğu bölgede nöron ve sinaps kayıplarının yaşanmasıyla oluşan işlev bozukluğudur. Diğer demans durumu olan sekonderde ise vasküler (damarla ilgili), metabolik, enfeksiyon gibi kayıpların daha da azalmasının mümkün olduğu yani tedavi edilme şansının olduğu, bilişsel işlevlerin tekrar çalışma durumudur. (Yavlal, 2016)

Konuyla ilgili birçok çalışma mevcut olup, yapılan çalışmalarda genel olarak yaşlıların sosyal hayatta yaşamış oldukları zorluklar ve risk faktörleri üzerinde durulmuştur. Özellikle Avrupa’da sağlık sisteminin gelişmesi sonrasında artan ömür süresi ve yaşam kalitesiyle yaşlı nüfusta büyük bir artış yaşanmıştır. Dolayısıyla yaşlılık döneminde ortaya çıkan sorunlar üzerinde araştırmalar son yıllarda artmıştır.

Bu bağlamda, Avrupa’da yapılan bir çalışmada ise bireylerin doğumundan yaşlılık dönemine kadar biyolojik özelliklerine göre risk durumlarını gözlemlenmiştir. Çalışmada kromozomal anlamda aile bireylerinin de etkisi olduğu saptanmıştır. Ayrıca genetik faktörler bağlamında birinci dereceden yakın akrabalıkların demans gelişimine etkisinin üç kat olduğu tespit edilmiştir. (Karakuş, 2013), Corder ve ark. (1993) APO geninin AH geni arasında bir ilişkisi olduğu tespit etmiş ve bu genler arasında demans oluşumunun yüksek riskte olduklarını vurgulamıştır. (Corder, S., 1993)

Alzheimer Hastalığı

Yaşlıların kalıcı hafıza kayıpları yaşamasına sebep olan bu hastalık, ilerleyici amnezi bozukluğu ile birlikte bilişsel sorunların ortaya çıkmasıyla başlamakta olup, yaşamı tamamen olumsuz etkilemektedir. Bu hastalıkta en fazla rastlanılan semptomlar arasında yakın geçmişe ait tüm olayların veya anıların hafızadan kaybolmasıdır. Yaşlılar, yakın geçmişi dahil günlük hayatta karşılaşmış oldukları tüm olayları belli bir süre sonra hatırlayamama durumlarını yaşarlar. İleri düzeyde hafıza kayıplarının ortaya çıktığı bu dönemin sonraki evrelerinde yürüme, yemek yeme, konuşma zorlukları ve buna benzer zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, genetik olaraktan ele alınan alzheimer, ailede bulunmuş geçmiş hastalıklarında görülmesi en önemli risk faktörlerinden biri olarak görülmektedir. (CDC, 2019)

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Darülaceze Yaşlı Bakım Evi

Kurumumuzda birey odaklı bakım programları uygulamakta ve demans tanısı almış sakinlerimize yönelik psikolojik iyi oluş hallerini sağlamak amacıyla çalışmalar yapmaktayız. Bu kapsamda, sakinlerimizle birebir iletişime geçerek yaşam kalitelerini arttırmak için çalışmaktayız. Covid-19 pandemisi süresince uygulanan kısıtlamalara rağmen bilişsel yetersizliği olan sakinlerimize doğrudan psikolojik iyi oluş hallerini korumak adına çeşitli tedaviler uygulanmıştır. Ayrıca kurum ortamında çalışan personel ve sakinlerimizin demans konusunda gerekli bilgilendirmeler yapılmakta ve eğitimler verilmektedir.

Yunus AYYILDIZ

Klinik Psikolog

İBB Darülaceze Müdürlüğü

Kaynakça

CDC, C. f. D. C. (2019). Alzheimer’s Disease and Healthy Aging. Retrieved from https://www.cdc.gov/aging/dementia/index.html#:~:text=Dementia%20is%20not%20a%20specific,a% 20part%20of%20normal%20aging.

Corder, S. (1993). Introducing Applied Linguistics.

Karakuş, F. (2013). Altmışbeş yaş ve üstü bireylerin fiziksel, sosyal, mental aktiviteleri ile kognitif fonksiyonları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi.

WHO, W. H. (2020). Depression and other common mental disorders: global health estimates. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO. World Health Organization.: http://www.who.int/iris/handle/10665/254610. adresinden alındı

Wilcock GK, Esiri MM. Plaques, tangles and dementia. A quantitative study. J Neurol Sci. 1982;56(2–3):343–56. 


Yavlal, F. G. (2016). Demansta klinik bulgular. Nükleer Tıp Seminerleri,.